دانش های زبانی و ادبی فارسی هشتم (ازدرس 9 تا پایان)

درس 9

صفت بیانی   

هرگاه بخواهیم برای اسمی توضیحی بیاوریم ؛ مثلاً رنگ ، اندازه ، جنس و  .  .  . آن را بیان کنیم بعد از نقش‌نمای اضافه (کسره) از صفت بیانی استفاده می‌کنیم ، در این صورت یک گروه  اسمی شامل هسته  و صفت بیانی خواهیم داشت. درنمونه‌های زیر برای قلم(هسته) چند صفت بیانی آورده‌ایم . واژه های بعد از قلم،صفت بیانی هستند:          قلمِ  آبی  -  قلمِ  بزرگ  -  قلمِ  چوبی  -  قلمِ  خوب  -  قلمِ  زیبا  -  قلمِ  شکسته

صفت بیانی  معمولاً وابستۀ پسین است ؛یعنی بعد از هسته آورده می‌شود. 

توضیح 1 : به گروه اسمی شامل هسته  و صفت ، ترکیب وصفی می‌گویند.

توضیح 2 : اگر پس از هسته و نقش‌نمای اضافه ، کلمه‌ای غیر صفت بیانی (اسم یاضمیر) بیاوریم، به آن کلمه مُضاف‌ الیه می‌گویند. در این حال، مجموع هسته و مضاف‌الیه را ترکیب اضافی می‌گویند؛

مثال: قلمِ  معلم    ( در این مثال‌  قلم «هسته»  ، معلّم  «مضافٌ‌الیه»   و مجموع دو کلمۀ « قلمِ معلّم» ،  ترکیب اضافی است. ) 

 درس 10

جناس

جناس آن است که نویسنده یا شاعر ، کلماتی را بیاورد که دارای چند حرف هم جنس باشند، جناس انواعی دارد:

   الف – جناس تام:تمام حروف و حركات دو كلمه مانند یکدیگر است ، امّا معنی آن‌ها متفاوت .

        مثال : بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر             دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

    ب - جناس ناقص حرکتی:دو کلمه فقط در حرکت‌ها با هم فرق دارند

        مثال: مَلِک را همین مُلک پیرایه بس/ که راضی نگردد به آزار کس

    پ –جنا‌س ناقص اختلافی : دو کلمه فقط در یک حرف با هم فرق دارند

        مثال : ای هدهد صبا به سبا می‌فرستمت/ بنگر که از کجا به کجا می‌فرستمت

    ت -جناس ناقص افزایشی : یکی از کلمه‌ها یک حرف بیشتر دارد

        مثال : ای نام تو بهترین سرآغاز / بی نام تو نامه کی کنم باز

 درس 11

صفت اشاره – صفت شمارشی

صفت اشاره : کلمه های این ، آن ، همین ، همان وقتی قبل از اسم بیایند ، صفت اشاره هستند ، آن اسم  هسته است. پس صفت اشاره همراه با هسته یک گروه اسمی می سازد . در  مثال های زیر  واژۀ اوّل صفت اشاره و واژۀ دوم «هسته» است :

                این  مر د  –  آن  میز  –  همین  دانش‌آموز  -  همان  کتاب

صفت شمارشی : عددی که  همراه  اسم بیاید ، صفت شمارشی است  ، آن اسم  هسته است. پس صفت شمارشی  همراه با  هسته یک گروه اسمی می سازند .در  مثال های زیر  واژۀ اوّل صفت شمارشی  و واژۀ دوم «هسته» است :

 چهار  مدرسه   -   ششمین کلاس                

 صفتهای اشاره  از وابسته‌های پیشین هستند ؛ یعنی قبل از هسته  (اسم) آورده می‌شوند .

صفت‌های شمارشی که در این درس خواندیم از وابسته‌های پیشین هستند ؛ یعنی قبل از هسته (اسم) آورده می‌شوند.

درس 12

صفت پرسشی – صفت تعجّی

صفت پرسشی : اگر کلمه های پرسشی مانند ، کدام  ، چند ، چه ،  قبل از اسم بیایند ، صفت پرسشی  هستند ، اسم بعدی هسته است. پس صفت پرسشی  همراه با هسته یک گروه اسمی می سازد .  در  مثال های زیر  واژۀ اوّل صفت پرسشی  و واژۀ دوم «هسته» است :  

       شما  کدام  ورزش  را دوست دارید؟     در سال گذشته چند  کتاب  خوانده‌اید؟         چه شعری را دوست دارید؟

صفت تعجّبی : دو کلمۀ چه و عجب اگر قبل از اسم بیایند ، صفت تعجبّی هستند ، اسم بعدی هسته است. پس صفت تعجّبی  همراه با هسته یک گروه اسمی می سازد . در  مثال های زیر  واژۀ اوّل صفت تعجّبی  و واژۀ دوم «هسته» است : 

     چه  گل‌هایی  روییده‌ا‌ند !     عجب  سخنی  گفتی !

توضیح: «چه» اگرمعنی پرسشی داشته باشد، صفت پرسشی و اگر معنی تعجّبی داشته باشد صفت تعجّبی است.

صفت‌های پرسشی و تعجّبی هر دو از وابسته‌های پیشین هستند ؛ یعنی قبل از هسته آورده می‌شوند .                            

درس 13

کنایه

کنایه جمله یا عبارتی است که دو معنی دارد ؛ معنی نزدیک و معنی دور ، ولی مقصود گوینده معنی دور آن است ؛ مثلاً وقتی شاعر می‌گوید «از گفتۀ او مپیچ سر را » معنی نزدیک آن است که هنگام شنیدن سخن او(پدر) سر خود را نچرخان ؛ امّا مقصود شاعر معنی دور آن است؛یعنی نافرمانی نکن .

درس 14

ردیف

ردیف یک یا چند کلمه است که در آخر مصراع ها بعد از قافیه عیناً تکرار شود؛ مانند دوکلمۀ «شد نیامدی»در بیت زیر:

   چه روزها که یک به یک غروب شد نیامدی         چه بغض‌ها که در گلو رسوب شد نیامدی

درس 16

صفت مبهم

صفت مبهم : کلمه هایی مانند هر ، همه ، چند ، فلان اگر قبل از اسم بیایند ، صفت مبهم هستند ، اسم بعدی هسته است. پس صفت مبهم  همراه با هسته یک گروه اسمی می سازد . در  مثال های زیر  واژۀ اوّل صفت  مبهم  و واژۀ دوم «هسته» است : 

      فلان  کتاب  را از بازار خریدم.        چند مداد  بر زمین افتاد. 

توضیح: «چند» اگر معنی پرسشی داشته باشد، صفت پرسشی است و اگر معنای پرسشی نداشته باشد صفت مبهم  است.

صفت‌ مبهم  از وابسته‌های پیشین است  ؛ یعنی قبل از هسته آورده می‌شود. 

درس 17

جای اجزای جمله در زبان های مختلف

در زبان های مختلف محلّ اجزای جمله با هم فرق دارد  مثلاً فعل در زبان فارسی پایان جمله ، در زبان انگلیسی معمولاًپس از نهاد و در زبان عربی معمولاً آغاز جمله آورده می شود  و هنگام ترجمه  باید به این نکته  توجّه داشته باشیم .